Αφιέρωμα: Ιπποδρομίες στους αρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες (2ο μέρος)

Αγαπητοί φίλοι των «Ιπποδρομιών»,

Συνεχίζουμε σήμερα με το δεύτερο μέρος (από τα τρία συνολικά) του αφιερώματός μας στις Ιπποδρομίες που διεξάγονταν στην Αρχαία Ολυμπία, ενώ το τρίτο – και τελευταίο μέρος – θα δημοσιευτεί αύριο και με την ολοκλήρωση του θέματος θα ενσωματωθεί και στην θεματική ενότητα «Εισαγωγή στις Ιπποδρομίες»:

Οι Ιπποδρομίες στην Αρχαία Ολυμπία

Το αγωνιστικό πρόγραμμα των Ιπποδρομιών στην Αρχαία Ολυμπία

Ιπποδρομία με τέθριππο (αγγειογραφία)

Αρχικά, το αγωνιστικό πρόγραμμα περιελάμβανε μόνο το «στάδιο», τον αγώνα δρόμου, και περιοριζόταν σε μια μόνο ημέρα. Στη 14^η Ολυμπιάδα (724 π.Χ.) προστέθηκε ο «δίαυλος» (διπλός αγώνας δρόμου). Στη 15^η Ολυμπιάδα (720 π.Χ.) καθιερώθηκε ο «δόλιχος» (αγώνας δρόμου μεγάλου μήκους), ενώ οι 18^οι Ολυμπιακοί αγώνες (708 π.Χ.) διευρύνονται με το «Πένταθλο» και την πάλη. Είκοσι χρόνια αργότερα (23^η Ολυμπιάδα, 688 π.Χ.) προστέθηκε η «πυγμή», και αργότερα (25^η Ολυμπιάδα, 680 π.Χ.) η αρματοδρομία του τέθριππου (ζυγός τεσσάρων ίππων). Τριάντα δύο χρόνια αργότερα (33^η Ολυμπιάδα, 648 π.Χ.) προστέθηκαν οι ιπποδρομίες και το «Παγκράτιο» που συνδυάζει πάλη και πυγμαχία. Τα αγωνίσματα εφήβων περιορίζονταν στον αγώνα δρόμου, το Πένταθλο και την πάλη.

Ιπποδρομίες (αγγειογραφία)

Στην 65^η Ολυμπιάδα (520 π.Χ.) καθιερώνονται ο «οπλιτόδρομος» (αγώνας δρόμου ανδρών με πολεμική στολή) και στην 66^η Ολυμπιάδα (516 π.Χ.) ο δρόμος και η πάλη παίδων. Στην 93^η Ολυμπιάδα (408 π.Χ.) καθιερώθηκε και η αρματοδρομία με ζυγό δύο αλόγων. Για μια μικρή περίοδο (70^η – 71^η Ολυμπιάδα) έγινε πειραματικά καθιέρωση αρματοδρομίας με φοράδες και μουλάρια, ενώ την 99^η Ολυμπιάδα (384 π.Χ.) εμφανίζονται αρματοδρομίες τεσσάρων και αργότερα (128^η Ολυμπιάδα, 268 π.Χ.) δύο πουλαριών, και δώδεκα έτη αργότερα (256 π.Χ.) ιππασία σε πουλάρι.

Οι Ολυμπιακοί ήταν καθαρά αθλητικοί αγώνες χωρίς μουσικό διαγωνισμό όπως συνηθιζόταν στις άλλες παρόμοιες εορτές. Μια μοναδική εξαίρεση είχε γίνει επί Νέρωνα, καθώς και στην 96η Ολυμπιάδα όπου έγινε διαγωνισμός τρομπέτας, χωρίς όμως μουσικό κριτήριο.

Η συνολική διάρκειά τους πέρασε από τις δύο στις τρεις ημέρες και τελικά έφτασαν να διαρκούν συνολικά πέντε ημέρες.

Ο χώρος του Ιπποδρομίου στην αρχαία Ολυμπία (αεροφωτογραφία)

Η αρματοδρομία διεξαγόταν σε ένα ιδιαίτερο στάδιο, το λεγόμενο «Ιπποδρόμιο», αγνώστων διαστάσεων. Το μοναδικό Ιπποδρόμιο που διασώζεται σήμερα στην Ελλάδα βρίσκεται στο Λύκαιο όρος και έχει μήκος 300 μέτρα, ή ενάμιση σταδίου, και πλάτους εκατό μέτρων. Το Ιπποδρόμιο της Ολυμπίας πρέπει κατά τα λεγόμενα του Παυσανία να είχε μεγαλύτερο πλάτος. Ο μηχανισμός εκκίνησης ήταν εφεύρεση του Κληοίτα, την οποία τελειοποίησε ο Αριστείδης. Στο ένα άκρο του ιπποδρομίου ήταν κτισμένος ο στρογγυλός βωμός του Ταράξιππου, αφού τα άλογα πάθαιναν απροσδόκητα πανικό όταν περνούσαν από το σημείο αυτό. Οι αρματοδρομίες ξεκινούσαν με τις πρώτες ηλιαχτίδες τα χαράματα και διαρκούσαν μέχρι το απόγευμα.

Ταράξιππος – ο «Δαίμονας» των Ιπποδρομιών

Ο Ταράξιππος σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία ήταν Δαίμονας των αρχαίων που ενέδρευε κυρίως στους Ιπποδρόμους και ειδικά στη σφενδόνη αυτών, στις καμπές, όπου τα άρματα έκαναν στροφή. Πίστευαν οι αρχαίοι πως στους αγώνες ακριβώς στη κρίσιμη στιγμή της στροφής παρουσιαζόταν αιφνίδια ο Ταράξιππος, η εμφάνιση του οποίου, αν και αόρατη στους αρματοδρόμους, προκαλούσε το τρόμο των αλόγων με συνέπεια τη συντριβή των αρμάτων και τον όλεθρο των αγωνιζομένων. Για τον λόγο αυτό οι αρχαίοι ίδρυαν βωμούς από αναχώματα στα σημεία εκείνα των ιπποδρόμων προς τιμή του Ταράξιππου καθώς τελούνταν και ιδιαίτερες θυσίες από τους ηνιόχους.

Σύμφωνα με κάποιο μύθο, ο Ταράξιππος ήταν το πνεύμα του νεκρού Ολένιου από το ομώνυμο βουνό της Ήλιδας. Άλλοι λένε, πως επρόκειτο για τον νεκρό Δαμήονα, γιο του Φλίου, που βοήθησε τον Ηρακλή στον πόλεμο εναντίον του Αυγεία και των Επειών και σκοτώθηκε μαζί με τα άλογά του από τον Κτέα, τον γιο του Άκτορα.

Ο Πέλοπας είχε χτίσει βωμό στον Ταράξιππο για να θυμίζει την ταραχή που προκάλεσε ο Μυρτίλος στα άλογα του Οινόμαου, για αυτό και ένας άλλος μύθος ταυτίζει τον Ταράξιππο με τον νεκρό Οινόμαο.

Στην αρχαία Ολυμπία ως Ταράξιπποι θεωρούνταν τα πνεύματα των αδίκως φονευθέντων κατά τους ιππικούς αγώνες και γενικά όσων έπεφταν από τους ίππους. Το ίδιο και στον Ισθμό της Κορίνθου όπου Ταράξιππος θεωρούνταν το πνεύμα του Γλαύκου, του γιου του Σισύφου, που είχε σκοτωθεί σε ιππικούς αγώνες.

Σχεδιάγραμμα του Ιπποδρομίου της αρχαίας Ολυμπίας

Βέβαια όλοι αυτοί οι μύθοι, κάτω από τη γοητεία της Ελληνικής Μυθολογίας, αναφέρονται στη αρχική παρατήρηση της φυγόκεντρης δύναμης όπου με την κατασκευή των αναχωμάτων (βωμοί) στις στροφές των ιπποδρόμων και της προσοχής αναβατών και ηνιόχων που έδιναν σε αυτά, έπαυαν πια τα άρματα να εξέρχονται ή να συγκρούονται μεταξύ τους, προς χάριν πλέον της γνώσης αυτής, (του Ταράξιππου).

Κατάλογος της διεξαγωγής και νικητές των Ολυμπιακών Αγώνων στην αρχαιότητα

 

Ολυμπιάδα	Έτος	Νικητής στην αρματοδρομία
1η	776 π.Χ.
2η	772 π.Χ.
3η	768 π.Χ.
4η	764 π.Χ.
5η	760 π.Χ.
6η	756 π.Χ.
7η	752 π.Χ.
8η	748 π.Χ.
9η	744 π.Χ.
10η	740 π.Χ.
11η	736 π.Χ.
12η	732 π.Χ.
13η	728 π.Χ.
14η	724 π.Χ.
15η	720 π.Χ.
16η	716 π.Χ.
17η	712 π.Χ.
18η	708 π.Χ.
19η	704 π.Χ.
20η	700 π.Χ.
21η	696 π.Χ.
22η	692 π.Χ.
23η	688 π.Χ.
24η	684 π.Χ.
25η	680 π.Χ.	Πάγοντας από την Θήβα
26η	676 π.Χ.
27η	672 π.Χ.
28η	668 π.Χ.
29η	664 π.Χ.
30η	660 π.Χ.
31η	656 π.Χ.
32η	652 π.Χ.
33η	648 π.Χ.	Μύρωνας γιος του Ανδρέα, τύραννος της Σικυώνας
34η	644 π.Χ.
35η	640 π.Χ.
36η	636 π.Χ.
37η	632 π.Χ.
38η	628 π.Χ.
39η	624 π.Χ.
40η	620 π.Χ.
41η	616 π.Χ.
42η	612 π.Χ.
43η	608 π.Χ.
44η	604 π.Χ.

«Ιπποδρομίες»